Statistihke guktie mijjine Sveerjesne

Mahte uktsie luhkie almetjijstie Sveerjesne jiehtieh dah aktem hijven psykiske healsoem utnieh, jïh dïhte låhkoe jollemes aalteredåehkesne 65 – 84 jaepieh. Hijven psykiske starne lea gaskem jeatjebem datne provhkh positijveles vååjnedh båetije biejjide, raeffiem damth, maahtah tjïelkelaakan ussjedidh jïh maahtah dåeriesmoerh hijven vuekine gïetedidh.

Mearan dah jeanatjommes jiehtieh dah hijven demtieh, gellie reektieh dah muvhten aejkien psykiske dåeriesmoerh dååjroeh goh båånhtserimmie, asve, raessesne jïh dåeriesmoerh utnieh åeredh. Jeanatjommes aelhkebe vaejvieh utnieh.

Goerehtimmie Skolbarns hälsovanor (Skuvlemaanaj healsoevaanh) lea maanide 11, 13 jïh 15 jaepieh fïerhten njealjeden biejjien. Gaskoeh 1980-låhkoen raejeste dle jïjtje reekteme psykiske jïh fysiske vaejvieh læssanamme skuvlemaanine Sveerjesne, åajvahkommes nïejtide 13 jïh 15 jaepien båeries, mohte aaj psykiske vaejvieh læssanamme goh båånhtserimmide, asve, raessesne jïh dåeriesmoerh utnieh åeredh dejnie båarasåbpoe aalteredåehkine (16-84 jaepieh) dej minngemes 20 jaepiej mietie. Jis fasseldimmiem vuartesje dle jienebh studentijste jïh barkohts almetjijstie mah jiehtieh dah psykiske dåeriesmoerh utnieh goh dah mah berkieh.

Strerkiestimmie, tjoeperdimmie jïh asve

Medtie 40 proseenth dejstie årroejijstie jiehtieh dah strerkiestieh, tjoeperdieh jallh asvem utnieh. Dejtie jeanatjommesidie dah leah unnebe vaejvieh.

Strerkiestimmie, tjoeperdimmie jïh asve leah sïejhmebe nuerebe almetji gaskem goh voeresh. Nööremes aalteredåehkesne jienebh enn bielie jiehtieh dah leah vaejvieh åtneme mejtie lin smaave jallh itjmie. Voeresh dle akte golmeste dagkerh vaejvieh åtneme.

Dïhte aaj jienebh nyjsenæjjah enn kaarrh. Fïerhte mubpie nyjsenæjja jïh fïerhte gåalmede kaarre ånnetji jallh tjarke dåeriesmoerh strerkiestimmine, tjoeperdimmine jallh asvine åtneme. Noere nyjsenæjjah gaskem 16 jïh 29 jaepieh lea dïhte dåehkie gusnie jeenjemes soptsestieh dah vaejvieh utnieh strerkiestimmeste, tjoeperdimmeste jïh asveste. 50 prosenth jiehtieh dej smaave vaejvieh jïh vielie 23 prosenth itjmies vaejvieh utnieh.

Minngemes luhkiejaepien lea jïjtjereekteme strerkiestimmie, tjoeperdimmie jallh asve læssanamme sveerjen årroejinie, 31 prosenteste jaepien 2011, 43 prosentese jaepien 2021. Jeanatjommesidie lea onne vaejvie, men 7 prosenth itjmies symptomh dååjroeh. Gaajhkine aalteredåehkine jienebh nyjsenæjjah goh kaarrh pruvhkieh tjoeperdidh jïh asvedidh, jïh sïejhmemes noere nyjsenæjjide (16-29 jaepieh). Itjmies tjoeperdimmie jïh asve 23 prosenth noere nyjsenæjjijste jaepien 2021 reektin. Jaepien 2011 dïhte seamma låhkoe lij 9 prosenth. Seamma låhkoe lea læssanamme noere kaarride, bene 5 prosentigujmie jaepien 2011, 9 prosentigujmie jaepien 2021.

Dåeriesmoere åeredh

Vielie goh 40 prosenth årroejijstie jiehtieh dah dåeriesmoerh utnieh åeredh. Båarasåabpoeh daamtajåbpoe dåeriesmoerh åeredh goh nuerebe, jïh daelie vååjnoe goh vaejvieh 40- jïh 50-låhkoen gaskem jeananieh. Aaj jienebe nyjsenæjjide goh kaarride nåake åeredh. Aalteredåehkesne 45-64 jaepieh, bielie nyjsenæjjijste reektieh dah smaave jallh itjmies åeremetsagkesh utnieh.

Oktegsvoete jïh isolasjovne

Medtie fïerhte njealjede almetje årroejijstie mah leah 16 jaepien båeries jïh båarasåbpoe soptseste dah oktegsvoetem jïh isolasjovnem vaejvieh. Jeanatjommesh smaave vaejvieh utnieh, mohte naan itjmies vaejvieh utnieh. Joekehts leah dej ovmessie aalteri gaskem. Dïhte sïejhmemes oktegsvoete jïh isolasjovne lea noere geerve almetji gaskem jïh bijjelen 85 jaepien båeries almetji gaskem.

Depresjovne

Depresjovne lea akte damtemes psykiatrijen diagnovse geerve almetji gaskem. Tjåanghkan mahte fïerhte vïjhtede persovne Sveerjesne jeahta depresjovnem såemies aejkien åådtjeme. Depresjovne lea guektiengierth dan daamhtaj nyjsenæjjide goh kaarride.

Raessie

Medtie akte govhteste almetjijstie damta raessesne. Statistihke vuesehte ahte sïejhmemes raessiem damtedh nyjsenæjjaj jïh nuerebe almetji gaskem, men aaj studenth, barkohts almetjh jïh dah mah guhkiem skïemtjelassem utnieh. Raessieektiedamme ovlæhkoeh leah læssanamme abpe veartenisnie 1990-låhkoen raejeste, jïh lea daan biejjien akte dejstie sïejhmemes fåantojste akten ahkedh skiemtjeåereden. Medtie 40 prosenth gaajhkijste skïemtjetjaalegijstie daan biejjien leah nåake healsoen gaavhtan mah leah raessien gaavhtan.